W dniach 12 – 13 października na ziemi białoruskiej pod Lenino 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki dowodzona przez gen. bryg. Zygmunta Berlinga stoczyła pierwszą bitwę z Niemcami. W krwawych walkach dywizja poniosła straty: 510 zabitych, 1776 rannych, 776 zaginionych i wziętych do niewoli. Natomiast Niemcy stracili 1500 żołnierzy a 326 dostało się do niewoli. Żołnierze 1 DP zniszczyli 72 karabiny maszynowe, 42 działa i moździerze, 2 czołgi oraz strącili 5 samolotów.

W rocznicę tych wydarzeń 12.10.2021 r. pod pomnikiem „Tym, co za polskość Gdańska” odbyła się zorganizowana przez Prezydent Miasta Gdańska i Związek Inwalidów Wojennych uroczystość upamiętniającą „Czyn Bojowy Polskich Sił Zbrojnych na Froncie Wschodnim”. W uroczystości wzięli udział przedstawiciele władz miasta z Prezydent Aleksandrą Dulkiewicz na czele, władz wojewódzkich, organizacji kombatanckich, wojska, organizacji społecznych oraz szkół. Ceremonia rozpoczęła się od wysłuchaniu hymnu państwowego.

Prezes Zarządu Okręgowego Związku Inwalidów Wojennych płk Stanisław Skrzypski rozpoczął od stwierdzenia, że 25 kwietnia 1943 r, Związek Radziecki zerwał stosunki dyplomatyczne z polskim rządem na emigracji. Jednocześnie zezwolił na utworzenie polskiej dywizji piechoty. 14 maja 1943 roku w Sielcach nad Oką przystąpiono do formowania 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Chrzest bojowy dywizja przeszła pod Lenino. Straty jakie poniosła dywizja wynikały z faktu, że walczące na skrzydłach, radzieckie dywizje z powodu poniesionych strat nie były w stanie wejść do walki.

Po utworzeniu pierwszej dywizji przystąpiono do formowania kolejnych jednostek wojskowych w tym 1 Brygady Pancernej, która otrzymała imię nawiązujące do Gdańska „Bohaterów Westerplatte”. Z tych jednostek utworzono korpus a później armię. Utworzone w ZSRR jednostki wojskowe wzięły udział w walkach nad Turią i Bugiem. Forsowały Wisłę pod Puławami i Dęblinem. 1 Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte wzięła udział w walkach na przyczółku warecko magnuszewskim. We wrześniu 1944 roku 2 i 3 dywizja piechoty forsowały Wisłę w celu udzieleniu pomocy powstańczej Warszawie. Z powodu braku wsparcia, środków przeprawowych oraz silnego ognia artyleryjskiego Niemców nie zdołano utworzyć przyczółków, a polskie jednostki po poniesieniu dużych strat wycofały się na wschodni brzeg Wisły.

W marcu 1944 roku 1 armia Wojska Polskiego wzięła udział w walkach o przełamanie Wału Pomorskiego. W Kołobrzegu nastąpiły drugie w historii Polski zaślubiny z morzem. Pierwsze miały miejsce w Pucku w 1920 roku. Skutkiem walk polskiego żołnierza na froncie wschodnim było uzyskanie szerokiego dostępu do morza. W walkach o wyzwolenie Wejherowa, Gdyni i Gdańska wzięła udział 1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte. Żołnierze kompanii fizylierów tej jednostki 28 marca 1945 r. zatknęli biało czerwoną flagę na Dworze Artusa zaznaczając tym powrót Gdańska do Polski.

W operacji berlińskiej, kończącej II wojnę światową wzięły udział dwie armie polskie. W czasie II wojny światowej walka w stolicy III Rzeszy była marzeniem wszystkich żołnierzy walczących z hitlerowskim najeźdźcą. Taką możliwość uzyskali żołnierze 1 Warszawskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, którzy wzięli udział w walkach na ulicach Berlina, zawieszając biało czerwoną flagę na Kolumnie Zwycięstwa.

Utworzenie 1 dywizji piechoty im. Tadeusza Kościuszki i innych jednostek wojskowych oraz wspólna walka u boku Armii Czerwonej umożliwiła powrót do ojczyzny setek tysięcy Polaków wywiezionych w głąb ZSRR, więzionych i prześladowanych w łagrach i innych obozach pracy. Taki też był skład osobowy polskich jednostek formowanych na terenie Związku Radzieckiego.

Nawiązując do 82 rocznicy bitwy pod Lenino Prezydent Gdańska Aleksandra Dulkiewicz stwierdziła, że walczący w mundurach 1 dywizji piechoty żołnierze ponieśli olbrzymie straty. Były one wynikiem błędów popełnionych przez sowieckich dowódców oraz brakiem wsparcia ze strony Armii Czerwonej. Żołnierze 1 Dywizji nie mieli na czapkach orzełków z koroną a ich dowódcami byli sowieccy oficerowie. I choć ich mundur był inny niż ten, który zapamiętali z niepodległej Polski, wiedzieli, że mimo wszystko służą sprawie swojego kraju tak jak inni żołnierze walczący z okupantem, czy pod Monte Cassino, czy w kraju, w szeregach Armii Krajowej. Jeśli dziś, ktoś uważa inaczej musi też uznać, że żołnierska krew przelana pod Lenino ma inny kolor, niż ta, która spłynęła pod Lenino. Mówiąc o żołnierzach ludowego Wojska Polskiego, że „wspominamy ich jako obywateli naszego miasta, Gdańska, którzy swoje młode lata oddali, by podnosić z ruin, ciężko pracując dla nas przyszłych pokoleń. Dziś z tego grona pozostało już niewielu, ale myślę, że przesłanie, które chcą nam nieść i które usłyszeliśmy także dzisiaj, to wołanie o pokój i zgodę, ale także przesłanie mądrości, że Polsce można służyć nawet w najtrudniejszych warunkach”.

Konsul generalny Federacji Rosyjskiej w Gdańsku Sergiej Siemionow nadmienił, że 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki oraz Brygada Pancerna im. Bohaterów brały udział w walkach o wyzwolenie ziem białoruskich i polskich a biało czerwona flaga została zamieszczona w Berlinie. Nadmienił, że na froncie wschodnim, na którym toczyły się najcięższe w czasie II wojny światowej boje, Niemcy skupili 80% swoich sił.

Podczas uroczystości, Prezydent Gdańska Aleksandra Dulkiewicz i wiceprezes Pomorskiego Zarządu Wojewódzkiego ZŻWP płk w st. spocz. dypl. pil. Waldemar Szlachta zostali wyróżnieni Krzyżem 100 – lecia Związku Inwalidów Wojennych RP. Odznaczenia wręczył płk w st. spocz. Stanisław Skrzypski.

W kolejnym punkcie obchodów delegacje złożyły wieńce i wiązanki kwiatów u stóp pomnika „Tym, co za polskość Gdańska”. Pomorski Zarząd Wojewódzki ZŻWP reprezentowała delegacja w składzie ppłk Zbigniew Drozdek, kmdr Bożena Szubińska i ppłk Franciszek Jasiukiewicz. Kmdr Ryszard Czarnota uczestniczył w delegacji reprezentującej Kolegium do spraw Dziedzictwa Kulturowo Historycznego. W uroczystości wzięła udział delegacja Stowarzyszenia Żołnierzy i Sympatyków Niebieskich Beretów.

Ceremonię zakończyło wysłuchanie pieśni Wojska Polskiego.

Zbigniew Drozdek